Composiet of kunststeen, je ziet het steeds vaker opduiken in woningen. Het is een betaalbaar en hip alternatief voor natuursteen en een gewild materiaal voor aanrechtbladen. Daarnaast kun je het trendy vormgeven met allerlei kleuren die niet in de natuur voorkomen. Maar het namaakmarmer of –graniet blijkt ook gezondheidsrisico’s met zich mee te brengen. Een Britse studie bracht onlangs aan het licht dat kunststeen veel silica bevat, ook wel bekend als kwartsstof. En vooral voor mensen die met composiet werken kan dat een dodelijke longziekte veroorzaken: silicose. Ook in Nederland is het besef over deze nieuwe beroepsziekte ingedaald: het Institute for Risk Assessment Sciences van de Universiteit Utrecht gaat de blootstelling aan kwartsstof in Nederland in kaart brengen.
Composiet is een mengsel van gemalen natuursteen, harsen en kleurstoffen. De kunststeen verscheen op de markt in 1986 en de eerste meldingen van silicose ten gevolge van het stof van het bewerken van dit materiaal kwamen in 2010 uit Italië. Later volgden meldingen uit Spanje, de Verenigde Staten en Israël. Het materiaal bevat veel kwartsstof, dat in de luchtwegen terecht kan komen en daar voor ernstige ongeneeslijke klachten kan zorgen. Het RIVM beschouwt kwartsstof als een gevaarlijke stof. Bij het mechanisch bewerken van kwarts komt stof vrij dat in de luchtwegen terecht kan komen, het zogeheten respirabel kristallijn silica.
De schadelijkheid van respirabel kristallijn silica wordt bepaald door twee factoren: de grootte van de stofdeeltjes (hoe kleiner de deeltjes, des te dieper ze in de longen kunnen doordringen, tot zelfs in de longblaasjes), en de kristalstructuur van de deeltjes. De combinatie van de respirabele fractie en de kristallijne structuur zorgt voor schade diep in de luchtwegen waar zuurstof wordt opgenomen.
Juist het hoge aandeel aan kwarts in composiet zorgt voor een hogere kans op silicose. Composiet bevat veel meer kristallijn silica, tot wel 95%. Bij marmer is dat 3%.
Vorig jaar werd in het Verenigd Koninkrijk het eerste geval van silicose vastgesteld bij een man die werkt in een bedrijf waar kunststeen op maat gezaagd wordt. Maar inmiddels staat de teller al op 8, allemaal mannen, met een gemiddelde leeftijd van 34 jaar. Inmiddels is er al een patiënt overleden. Reden voor medici om bij de Britse regering aan te dringen op strenge regulering en zelfs een verbod op het werken met kunststeen. Zo’n verbod bestaat sinds kort al in Australië waar vorige maand composiet verboden is na een scherpe toename van silicosegevallen. En ook in Californië, Israël en Spanje worden mensen die met kwartscomposiet werken onderzocht. Er lopen rechtszaken en regels worden aangescherpt.
Onderzoekers van het Royal Brompton Hospital in Londen hebben onder leiding van dr. Jo Feary, een consultant in beroepsgebonden longziekten onderzoek gedaan naar de prevalentie van silicose, en zijn van mening dat er meer aandacht moet komen voor deze relatief onbekende maar dodelijke longziekte.
Silicose ontstaat wanneer kwartsdeeltjes worden ingeademd, wat leidt tot ontsteking in de longen en geleidelijk tot verharde en littekenweefsels die niet goed kunnen functioneren. Dit kan resulteren in een aanhoudende hoest, kortademigheid, zwakte en vermoeidheid. Er bestaat geen genezende behandeling, afgezien van een longtransplantatie.
Silicose kent drie vormen, al naar gelang de hoeveelheid kwartsstof waaraan mensen blootgesteld worden afgezet tegen hoe lang dit gebeurt.
Mensen met silicose lopen een verhoogd risico op een aantal andere aandoeningen:
Op zich is al veel langer bekend dat werken met steenslijpsel voor longproblemen kan zorgen. In de jaren ’20 van de vorige eeuw werd in Engeland een wet aangenomen om de werknemers in de bestekfabrieken van Sheffield te beschermen. Zij polijstten de messen met slijpwielen die kwartshoudende steen bevatten, en werden zo blootgesteld aan kristallijn fijnstof. Al snel werd er toen overgestapt na silica-vrije slijpwielen.
Silicose werd in Nederland in 1938 erkend als beroepsziekte voor mensen die met steenstof in aanraking komen, zoals mijnwerkers en zandstralers. Maar het duurde nog tot in de jaren ’50 eer silicose echt erkend werd als een op zichzelf staande ziekte en niet een ernstige bronchitis. In feite is silicose een vorm van stoflong die veroorzaakt wordt door het inademen van kiezelstof. Het komt als beroepsziekte voor bij mijnwerkers, steenhouwers, en werknemers in gieterijen en de keramische industrie. Nadat de mijnen sloten, en er strengere regels kwamen voor werken met natuursteen leek de ziekte op zijn retour in Nederland. Maar sinds composiet in de mode is, wordt silicose ook in ons land vaker vastgesteld, vooral bij mensen die aanrechtbladen plaatsen, verzagen en schuren.
Omdat natuursteen niet in Nederland voorkomt wordt composiet hier niet vervaardigd. Maar ook bij de afwerking en plaatsing ervan lopen de mensen die ermee werken risico’s. Vaak zijn dat ZZP’ers van kleine klusbedrijfjes, die –vaak door onwetendheid van de risico’s- zonder gezichtsmasker werken en geen gebruik maken van dure waterzagen die ervoor zorgen dat het steenstof neerslaat. Reden voor het Institute for Risk Assessment Sciences van de Universiteit Utrecht om de blootstelling aan kwartsstof in Nederland in kaart te gaan brengen. Dat onderzoek start binnenkort.
Referenties
E.J.G. van Royen, ‘De Nederlandse mijnondernemingen en het silicosevraagstuk in de jaren dertig’, in: Jaarboek voor de geschiedenis van bedrijf en techniek (1987) pag. 210-227. http://www.demijnen.nl/actueel/artikel/de-nederlandse-mijnondernemingen-en-het-silicosevraagstuk
Website Bijwerkingen van werk: https://bijwerkingenvanwerk.nl/onbeschermd-composiet-verwerken-beschadigt-de-longen/
Naar boven